Maurycy Mochnacki – patron 2023 roku
13 września 2023 r. przypada 220. rocznica urodzin Maurycego Mochnackiego – konspiratora, dziennikarza, krytyka literackiego, pianisty, członka niemal wszystkich ówczesnych tajnych sprzysiężeń przeciw Rosji w Warszawie, żołnierza Powstania Listopadowego, odznaczonego Virtuti Militari.
Urodził się 13 września 1803 r. w Bojańcu w Galicji. Był wychowywany w duchu patriotycznym. W 1819 r. wraz z rodzicami przeprowadził się do Warszawy, gdzie kształcił się w Liceum Lindego i jednocześnie należał do tajnego kółka uczniowskiego. W 1821 r. rozpoczął studia na wydziale prawa Uniwersytetu Warszawskiego, wstąpił również do konspiracyjnego Związku Wolnych Braci Polaków, za co został zatrzymany i aresztowany.
To Maurycy Mochnacki ogłosił 29 listopada 1830 r. na Rynku Starego Miasta w Warszawie wybuch powstania listopadowego. Był członkiem sprzysiężenia podchorążych Piotra Wysockiego. Po upadku powstania został zmuszony do emigracji: carat skazał go zaocznie na śmierć przez powieszenie. Wyjechał do Francji, gdzie poświęcił się pisaniu o Polsce. Maurycy Mochnacki to autor m.in. artykułu "Myśli o literaturze polskiej" z 1828 r., w którym wykorzystał filozofię Schellinga jako narzędzie do analizy polskiego dorobku kulturalnego, rozprawy "O literaturze polskiej w wieku XIX" z 1830 r. oraz "Powstania narodu polskiego". Ostatnia praca, której pisanie rozpoczął w 1830 r. i nigdy nie ukończył, prowokowała wiele dyskusji i była powodem sporów. Mochnacki przedstawił w niej swoje poglądy na klęskę powstania, której upatrywał w niedojrzałości przywódców, ich braku gotowości do przyjęcia na siebie odpowiedzialności za ważny moment historyczny oraz w niedostatecznym zapleczu społecznym. Jego tezy do dziś budzą kontrowersje.
Żył zaledwie 31 lat. Prawdopodobnie przeszedł kilkakrotnie zawał serca, jednak francuscy lekarze upatrywali gruźlicę. Zmarł 20 grudnia 1834 roku w Auxerre. Jego popiersie ustawione jest w ogrodach Łazienek Królewskich.
