O Pawle Edmundzie Strzeleckim – patronie 2023 roku
Paweł Edmund Strzelecki uważany jest za jednego z najwybitniejszych polskich podróżników i za pierwszego Polaka, o którym wiadomo, że z własnej inicjatywy okrążył świat w celach naukowych. W latach 1834–1843 wędrował, między innymi, po obu Amerykach, Oceanii i Australii, prowadząc badania geologiczne na zlecenie miejscowych władz. Wsławił się również działalnością dobroczynną.
Urodził się 20 lipca 1797 roku w małej podpoznańskiej wiosce - Głuszynie. Już jako mały chłopiec śnił o dalekich podróżach. Swoich marzeń nie mógł jednak realizować przez długi czas, gdyż nie posiadał wystarczających funduszy – nie pochodził z majętnej rodziny. Żeby poprawić swoją sytuację finansową wyjechał na wschód Polski. Zarządzał tam majątkiem księcia Franciszka Sapiehy. Zarobione pieniądze oszczędzał sumiennie na przyszłe wyprawy. Kiedy w 1829 roku zmarł książę Sapieha, Strzelecki otrzymał w spadku jego gigantyczny majątek. W 1831 roku Strzelecki opuścił Polskę i nigdy już do niej nie wrócił - wyemigrował do Anglii. Decyzja o wyjeździe była najprawdopodobniej spowodowana zawodem miłosnym. Krążą jednak plotki, jakoby Strzelecki obawiał się represji po powstaniu listopadowym. Wykształcenie Edmunda jest sprawą sporną. Większość osób uważa, że kształcił się on na uczelniach angielskich i niemieckich. Niektóre źródła podają jednak, że był samoukiem.
W 1834 roku wyruszył w dziewięcioletnią podróż dookoła świata. Na początku udał się do Ameryki Północnej, gdzie badał wschodnie stany oraz góry Appalachy. W Ameryce odkrył między innymi duże złoża rud miedzi nad Jeziorem Ontario. Następnie odwiedził Meksyk i Hawaje, gdzie eksplorował wulkany. W Ameryce Południowej – Brazylia, Chile, Argentyna, Peru i Urugwaj – obserwował okręgi przemysłowe oraz robił pomiary meteorologiczne. Następnie Strzelecki udał się do Nowej Południowej Walii, czyli dzisiejszej Australii. Za nim jednak do niej dopłynął, zahaczył jeszcze o kilka wysp na Oceanie Spokojnym – między innymi o Nową Zelandię. W Australii spędził ponad 4 lata. Zapewne zostałby tam dłużej, gdyby nie zły stan zdrowia. Wracając do Anglii odwiedził jeszcze między innymi : Filipiny, Hong Kong, Singapur, Indie, Egipt, Gibraltar i Francję. W czasie dziewięcioletniej podróży odwiedził wszystkie kontynenty (Antarktyda nie była wówczas znana) i przepłynął trzy oceany. Jest jednym z pierwszych Polaków, którzy opłynęli świat dookoła. W 1860 roku Strzelecki otrzymał honorowy doktorat z prawa cywilnego na Uniwersytecie w Oksfordzie, a dziewięć lat później Order Świętego Michała i Świętego Jerzego oraz szlachecki tytuł sir od królowej Wiktorii.
Strzelecki zmarł 6 października 1873 roku w swoim londyńskim domu, na raka wątroby. Z tego, co wiadomo, nigdy nie wziął ślubu i nie miał dzieci. Początkowo spoczywał na anglikańskim cmentarzu Kensal Green, w oznakowanym grobie (wbrew swojej woli; pragnął zostać pochowany anonimowo, bez żadnych symboli religijnych). W 1940 roku, podczas bombardowania Londynu przez Niemców, nagrobek został uszkodzony. Trzy lata później postawiono nowy, większy. W 1997 roku szczątki podróżnika ekshumowano i przewieziono do Poznania, gdzie złożono w krypcie zasłużonych na Wzgórzu Świętego Wojciecha.
Strzelecki doczekał się wielu form upamiętnienia. Na jego cześć nazwano, między innymi, Góry Strzeleckiego w Australii Południowo-Wschodniej, niewysokie pasmo, którego najwyższy szczyt liczy 740 metrów). Ponadto wystawiono mu jedenastometrowy pomnik opodal Góry Kościuszki, w Jindabyne, w Nowej Południowej Walii. Monument powstał z inicjatywy Polsko-Australijskiego Towarzystwa Kulturalnego w Sydney. Wykonał go w całości w Polsce Jerzy Sobociński, a odsłonięcie nastąpiło w 1988 roku. Na samej Górze Kościuszki umieszczono tablicę informującą o zdobyciu jej i nazwaniu przez polskiego podróżnika. Dwa dużo mniejsze pomniki ku czci geologa znajdują się także w Poznaniu. Z kolei w 2015 roku, w Dublinie umieszczono tablicę upamiętniającą humanitarną pomoc niesioną Irlandczykom w okresie wielkiego głodu. Ufundowali ją mieszkańcy Poznania przy wsparciu Towarzystwa Irlandzko-Polskiego, Fundacji Kultury Irlandzkiej oraz Rady Miasta Dublina.
